مقدمه

 

آتش سوزی و حریق : از روزی که انسان پا به کره خاکی گذاشت ، پیوسته در مسیر بودن به شدن گام برداشت و در این راه هم در قرون مختلف توانست دست به ابداعات ، اختراعات و کشفیات مختلفی بزند . حتی در حال حاضر هم با وجود دستیابی انسان به تکنولوژیهای فوق مدرن هنوز هم کشف آتش مهمترین یافته انسان محسوب می شود . شناخت آتش و مهار انرژی و قدرت آن به حدی برای انسان اولیه حائز اهمیت بود ، که آنرا وارد افسانه های خود کرد و جزء عناصر چهار گانه تشکیل دهنده جهان محسوب شد . آتش نخستين منبع انرژي كار بردي است كه بشر به آن دست يافته است . امروزه نيز هنوز بيش از 95% انرژي مصرفي جهان از راه واكنش سوختن فراهم مي شود .

 

دور نمایی انسان امروزی بدون آتش حتی بسیار ابتدایی تر از انسانهای اولیه خواهد بود ، زیرا انسان امروزه بدون آتش نه غذایی برای خوردن خواهد داشت نه وسیله برای کارکردن . با وجود همه مزایای فوق آتش بارها در طول تاریخ نشان داده است که لحظه غفلت از آن   می تواند نه تنها حادثه ساز بلکه فاجعه بار هم باشد و شاید بهترین ضرب المثل برای ماهیت دو گانه آتش این است : آتش خدمتکار خوبی ، ولی ارباب بدی است .

 

اهميت مقابله با حريق : در گذشته آتش سوزيهاي بزرگي در دنيا اتفاق افتاده كه تلفات زيادي را در بر داشته است ، بطور مثال : در سال 1750 ميلادي ده هزار خانه در قسطنتنيه در آتش سوخت در مسكو در 1756 ميلادي پانزده هزار خانه و در نيويورك در 1835 ميلادي كليه خانه هاي واقع در 13 هكتار زمين درآتش سوخت . در شيكاگو در 1872 تعداد 17450 واحد ساختماني طعمه حريق گرديد . در سال 1966 در لندن 13300 ساختمان ويران شد . طبق آمار در انگلستان در سال 1980 میلادی 380000 آتش سوزي رخ داده است و 3/1 (يك سوم) آن خسارت و بزرگي حريقها مربوط به تنها 600 فقره آن بوده است . در ايران آتش سوزي جلفا در 1355 يك ميليارد خسارت به جاي گذاشت .

 

 

 

 

 

پیشگیری از حریق

 

پیشگیری از حریق یکی از مسئولیت های مهم سازمان آتش نشانی است . پیشگیری از حریق شامل فعالیت های سازمان یافته ای است که سبب کاهش تعداد  آتش سوزی ها و تلفات و خسارات ناشی از آنها می شود اقدامات پیشگیرانه به چند دسته تقسیم می شوند:                     

 

1) نظارت بر اجرای استانداردهای ساختمانی ، تجهیزات ساختمان و گواهینامه امکان سکونت .   

 

2) اجرای مقررات و استانداردها مانند بازرسی سکونت گاههای مختلف ، اخذ گواهینامه برای استقرار تسهیلات خطرناک ، تنظیم قوانین و استانداردهای جدید و یا اصلاح قوانین و استانداردهای فعلی .                                      

3) جمع آوری و بررسی داده ها و اطلاعات مربوط به آتش افروزی و علل ایجاد حریق .                            

 

4) جمع آوری سایر اطلاعاتی که برای امر حفاظت در برابر حریق مفید باشند . مانند گزارش های آتش نشانی ، تاریخچه وقایع و تحقیقات در مورد آتش سوزی ها .            

5) آموزش عمومی مانند تشریح اقدامات ایمنی برای جلوگیری از بروز حریق ، دستورالعمل های تخلیه اضطراری و استفاده از تجهیزات ایمنی شخصی ، آموزش پرسنل و کارگران کارخانه ها و دیگر محل های خاص وتشویق به نصب تجهیزات شناسایی و اعلام حریق .

 

   

 

اهداف اساسی حفاظت در برابر حریق

 

1) تأمين سلامت ساكنان ساختمان : اين امكان بايد فراهم شود كه به هنگام بروز حريق در ساختمان  افراد ساكن در كوتاهترين زمان بتوانند خود را به يك محل امن و بي خطر ، خواه در داخل ساختمان يا خارج ساختمان ، منتقل نمايند تا تلفات جاني ،‌ جراحات جسمي و ضايعات روحي به بار نيايد .                            

 

2- تأمين سلامت مأموران آتش نشاني :  ساختمان بايد طوري طراحي و اجراء شود كه در زمان وقوع حريق جان مأموران نجات و حريق را به مخاطره نيندازد و مانع فعاليتهاي مؤثر آنان در انجام عملیات مبارزه با حریق نباشد .                               

 

3) به حداقل رسانيدن خسارات مالي : ساختمان بايد طوري ساخته شود كه در صورت بروز حريق در آن ، زيان مالي به حداقل ممكن محدود باشد ، غير قابل استفاده نشود و با محدود و محبوس نمودن آتش در داخل خود ، مانع گسترش و سرايت حریق به ساختمانهای مجاور باشد .    

 

                

 

شناخت عوامل بروز حريق و حادثه در ساختمانها

 

1)  بي احتياطي انسان              ( مثل سيگار ،‌ کبريت ، آشپزي و .... ) .

 

 2 ) اشكالات فني                     ( مثل اتصالات برقي يا خرابي وسايل برقي و ... ) .

 

 3) ايجاد عمدي حريق                 ( مثل خودسوزي يا خرابكاري و ... ) .

 

4)  پديده هاي طبيعي                       ( مثل صاعقه ، زلزله و ... ) .

 

 

 

عملكرد آتش در يك فضاي محدود

 

آتش در اثر عمل انتقال حرارت معمولاً با حركتي عمودي به طرف بالا رانده مي شود و با رسيدن به سقف ساختمان به صورت افقي توسعه مي يابد . آتش ضمن توليد حرارت و  دود ، ‌مقدار زيادي گاز نيز آزاد مي كند . اگر دود و گازها محبوس باشند به شكل قارچ مانندي تمام فضاي اتاق را پر  مي كنند . درجه حرارت برروي ساقه قارچ و نزديك به     شعله ها به سرعت زياد مي شود و به 650 تا 1000 درجه سانتيگراد افزايش مي يابد . در بقيه قسمتها افزايش حرارت تدريجي است و ممكن است تا مدت كوتاهي افراد را تهديد نكند،  اما اگر عمل تخليه گاز انجام نگيرد ، احتمالاً اشخاص ساكن در اتاق به دليل مسموميت ناشي از گاز ، موفق به فرار نخواهند شد . بايد توجه داشت كه بيشترين تلفات جاني حريق هميشه به سبب وجود دود و گازهاي سمي اتفاق مي افتد .        

 

قسمت بالايي ديوارها ، ‌سقف و همچنين گازهايي كه به شكل قارچ تمام قسمت زير سقف را پر كرده اند ، همگي به سرعت داغ شده ، توليد انرژي تشعشعي كرده و مواد مشتعل نشده در پايين و روي كف را سريعاً گرم مي كنند . هر قدر فاصله سقف با آتش كمتر باشد مقدار انرژي تشعشعي توليد شده بيشتر خواهد بود . واضح است كه اگر در نازك كاري سقف و ديوارها ، مصالح و مواد سوختني بكار رفته باشد  مراحلي كه گفته شد با سرعت و شدت بيشتري طي خواهد شد.     

 

تعريف بار سوخت  :   منظور از بار سوخت ، اشياء ، مواد ، مصالح و تمام چيزهايي است كه در عمل احتراق شركت مي كنند .

 

تعريف بار حريق  :  بار سوخت اگر با وزن مقدار چوبي كه به همان اندازه انرژي حرارتي توليد كند مقايسه شود و براي هر متر مربع زيربنا محاسبه گردد ، بار حريق نام خواهد گرفت .     

 

                                                

 

مهمترین اصول ایمنی در طراحی و اجرای ساختمانها

 

1) تامین تمهیدات لازم در طراحی و اجرای ساختمانها به منظور پیشگیری از بروز حریق .                                     

 

2) فراهم ساختن شبکه های علائمی محافظ ( تشخیص ، هشدار و اعلام ) و امکانات مهار ، کنترل و اطفاء حریق در ساختمان .                                                                    

 

3) جلوگیری از گسترش آتش و دود در ساختمان و سرایت حریق از یک ساختمان به ساختمان دیگر ( حریق برخوردی )

 

4) پیش بینی راههای خروج جهت خارج شدن به موقع و ایمن افراد از ساختمان و انتقال آنان به مکانهای امن .                   

 

تمهیدات لازم جهت دسترسی نیروهای آتش نشانی به محل حریق  در ساختمان :                                                

 

1) راه رسیدن خودروها ، وسایل و امکانات آتش نشانی به مجاورت ساختمان وجود داشته باشد                

 

 2) برای دسترسی نیروهای آتش نشانی به فضاهای داخلی ساختمان مسیرهای امن در نظر گرفته شود .     

 

3 ) به تناسب کاربری و ابعاد ساختمان برای استفاده نیروهای آتش نشانی امکانات اطفای در داخل ساختمان پیش بینی گردد .    

 

 

انواع تصرفات

 

1- تصرفات مسكوني                          2- تصرفات آموزشي و فرهنگي                                                                   

 

3- تصرفات درماني و مراقبتي              4- تصرفات تجمعي                                                                   

 

5- تصرفات اداري و حرفه اي              6- تصرفات كسبي و تجاري                                                                         

 

7- تصرفات صنعتي                           8- تصرفات انباري                                                                                      

 

9- تصرفات مخاطره آميز        

 

                                       

 

طبقه بندي كلي تصرفها بر اساس ميزان خطرات حريق

 

تمام تصرفهاي نه گانه بر اساس مقدار بار محتويات و مقدار خطرات حريق به چهار گروه زير طبقه بندي مي شود :            

 

1) گروه تصرف های كم خطر : بناهایی که به مناسبت نوع تصرف ، بار محتویات قابل احتراق در آنها تا 50 کیلوگرم در متر مربع زیربنا باشد . شامل تصرفهاي مسكوني ، تصرفهاي آموزشي و فرهنگي ، تصرفهاي درماني و مراقبتي تصرفــهاي تجمعي،‌ تصرفهاي اداري و حرفه اي و آن دسته بناهای با تصرف صنعتی و انباری که بار محتویات قابل احتراق در آنها از 50 کیلو گرم در مترمربع کمتر است .      

 

2) گروه تصرفهای ميان خطر : بناهایی که به مناسبت نوع تصرف ، بار محتویات قابل احتراق در آنها بین 50 تا 100 کیلوگرم در متر مربع زیر بنا باشد . شامل بناهای با تصرف تجاری و آن دسته بناهای با تصرف صنعتی و انباری که دارای چنین باری هستند .                     

3) گروه تصرف های  پر خطر : بناهایی که به مناسبت نوع تصرف ، بار محتویات قابل احتراق در آنها بین 100 تا 150 کیلوگرم در متر مربع زیر بنا باشد . شامل آن دسته بناهای با تصرف صنعتی و انباری که دارای چنین باری هستند .                             

 

4) گروه تصرفهای بسیار پر خطر : بناهایی که به مناسبت نوع تصرف ، دارای مواد و مصالح بسیار آتش زا ، سمی ، سوزا ، خورنده و انفجاری باشند ، و بناهایی که به مناسبت نوع تصرف ، بار محتویات قابل احتراق در آنها 150 کیلوگرم در هر متر مربع زیر بنا و بیشتر باشد . شامل تمام بناهای با تصرف    مخاطره آمیز و آندسته بناهای با تصرف صنعتی و انباری که دارای چنین باری هستند .          

 

تدارك راههاي خروج از ساختمان و روشهاي تخليه افراد

 

راه خروج : راه خروج شامل تمام مسير پيوسته اي است كه از هر نقطه اي در داخل ساختمان شروع شده و به فضاي آزاد بيرون و همسطح زمين ، خواه خيابان و معبر عمومي يا يك محوطه باز ، منتهي شود . به تبع ويژگيها و عملكرد ، مسير خروج به سه قسمت تفكيك مي شود و هر قسمت نامي جداگانه دارد که عبارتند از :                                                        

 

1) دسترس خروج        2) خروج     3) تخلیه خروج                                                                                                                                                                                                

 

1- دسترس خروج : دسترس خروج نخستين و مهمترين بخش از مسير خروج است و به فاصله اي گفته مي شود كه شخص بايد تا رسيدن به مدخل خروج درب ورود به پله فرار طي كند  معمولاً اين مسافت نبايد از 30 متر تجاوز كند. آمارها نشان ميدهد كه از هر 4 نفري كه در آتش سوزيها از بين مي روند يكنفر در اين قسمت از مسير و به علت نرسيدن به مدخل خروج جان خود را از دست مي دهد .

 

2- خروج : خروج به بخش مياني و به قسمتي از مسير گفته مي شود كه با ديوارها ، كف ها ، سقف ها و درهاي مقاوم در برابر حريق به صورت امن و محافظت شده ساخته مي شود و تا قسمت تخليه خروج ادامه مي يابد. خروج مي تواند در برگيرنده فضاهاي مختلف و مسيرهاي افقي و عمودي باشد مانند درگاهها ، راهروها ، شيبها ، پلكانها ، سرسراها و غيره .         

 

3- تخليه خروج : تخليه خروج بخش نهايي مسير خروج و قسمتي است كه از انتهاي خروج آغاز شده و به فضاي آزاد بيرون از ساختمان همسطح زمين مي انجامد . روشهاي تخليه افراد : شامل تمام اقدامات و وسايل و تجهيزاتي است كه براي دور كردن متصرفان ساختمان از خطرات و اثرات حريق ، برنامه ريزي ، ‌طراحي و به كارگرفته مي شود و شامل راههاي خروج ، چراغ هاي اضطراري ، علائم راهنما ، شبكه هاي تشخيص و اعلام حريق ، وسايل و تجهيزات تخليه دود و حرارت (‌و يا ايجاد كننده فشار هوا در مسير خروج )‌ ، انواع ابزارها و لوازم آتش نشاني خودكار و غير خودكار ،‌تمرينهاي مربوط به فرار و غيره مي باشد .                                                               

 

دوربندي پلكانها و مسيرهاي خروج

 

در تمام بناهاي با ارتفاع چهار طبقه و بيشتر ، بناهاي با تصرف مخاطره آميز و بناهاي كسبي و تجاري كه تعداد متصرفان آنها در طبقات بالاي همكف بيش از 75 نفر و يا در زير همكف بيش از 40 نفر باشد ، پلكانها ، رمپها و مسيرهاي خروج ( اعم از وروديها ، هال ها ، پاگردها و غيره ) بايد با ديواره هاي غير قابل احتراق داراي 2 ساعت مقاومت حريق به طور كامل دور بندي و مجزا شوند . حداقل مقاومت اين ديوارها در ساير بناها به استثناء خانه هاي يك يا دو خانواري يك ساعت است . در موارد ويژه چنانچه حفاظت بيشتري لازم باشد مقدار مقاومت با نظر كارشناس حفاظت از حريق تعيين خواهد شد . در مورد اعضاي سازه اي بنا كه بار ديوارهاي دور بندي و ديوارهاي تقسيم يا بار سقف ها و كف هاي مربوط به قسمت هاي فوق الذكر را تحمل مي كنند ، نيز بايد دست كم به ترتيب 2 و 1 ساعت مقاومت حريق رعايت گردد .                                                                  

 

مناطق امن

 

منطقه يا مناطق امن به مكاني اطلاق مي شود كه متصرفين يا ساكنين يك بنا وقتي به آنجا منتقل شوند در آنجا از خطرهاي حريق در امان باشند . اين مكان مي تواند در داخل بنا و يا خارج بنا باشد ، البته اماكني كه در داخل بنا قرار دارند بعنوان مناطق امن نسبي مطرح هستند مانند پلكانهاي دور بند فرار يا اضطراري و يا طبقاتي بعنوان مكان امن  .               

 اما اماكن خارج از بناي درگير حريق با فاصله مناسب از بنا مي تواند بعنوان منطقه امن مطلق تلقي گردد .                         

 

راههاي ورود و خروج اضطراري

 

اينگونه راهها طوري طراحي و ساخته مي شوند تا در هنگام بروز حريق در ساختمان ، ساكنين در هر شرايط جسمي و روحي و سني كه باشند بتوانند به محض وارد شدن به آن از محصولات حريق دور شده و با استرس كمتر بتوانند خود را از محيط خطرناك دور كنند ، لذا اين راهها در اماكن اختصاصي و مسكوني نوعاًً براي ساكنين شناخته شده و قابل دستيابي آسان به آن مي باشد . اما در اماكن عمومي مانند هتل ها يا ساختمانهاي بزرگ و امثالهم ضروريست علائم و موارد لازم براي شناسائي راه ورود و خروج اضطراري در نظر گرفته شود .                                                             

 

نکات مورد نیاز در خصوص راههای خروج اضطراری

 

1- روشنايي راههاي خروج بايد به گونه اي طرح و تنظيم شود كه در مواقعي از شبانه روز كه شرايط تصرف ايجاد مي كند . روشنايي بطور مداوم و پيوسته برقرار باشد و متصرفان بتوانند راه را به درستي تشخيص داده و مسير خروج را به راحتي طي كنند . وجود برق يا ژنراتور اضطراري براي اين مسير ضروري است .                                                  

2- تمام دسترسهاي خروج بايد با علامتهاي تأیيد شده كه سمت و جهت دستيابي به خروج را با پيكان يا فلش نشان مي دهد مشخص شود ، مگر آنكه خروج و مسير دسترسي به آساني قابل رؤيت باشد .                                        

3- دربهاي ورود به پلكان اضطرار بايد از نوع مقاوم در برابر حريق و مجهز به دستگاه خود بسته شو باشد .                     

 

4-ساختار دهليز پلكان بايد مقاوم در برابر حريق باشد .     

5- تابلوي شمارش طبقات در پاگرد و همسطح تمام طبقات نصب گردد .                                                                  

 6- درب هاي ورود به پلكان نبايد داراي قفل باشند .                  

7- پلكان بايد متصرفين بنا را به مكان امن هدايت كند .                      

 8- عبـور هـر نـوع وسـايل تأسيساتي و غيره در داخل پلكان ممنوع است مگر لوله هاي آب آتش نشاني و سيستم فشار مثبت.   

9- حتي المقدور دهليز پلكان از نور و هواي طبيعي برخوردار باشد .                                                            

10- پلكان هاي اضطراري از نوع فلزي بايد استحكام و استقامت كافي در مقابل وزن وارده از سوي افراد در حال فرار در يك زمان با حداكثر جمعيت را داشته باشد .                                      

 

11- پلكان بايد دور از درب و پنجره هاي ساختمان ساخته شود تا در معرض حريقهاي برخوردي قرار نگيرد و قابل استفاده باشد .                                              

12- كف پلكان نبايد لغزنده و يا مشبك باشد .                          

13- سقف پلكان و ديواره هاي آن بايد طوري طراحي و ساخته شود تا پلكان تحت تأثير  شرايط نا مطلوب جوي قرار نگيرد .                                                   

14- ارتفاع دست انداز پلكان نبايد كمتر از112 و بيشتر از  120 سانتي متر باشد .                                        

15- طراحي پلكان نبايد از نوع دايره و يا استوانه اي باشد ، بلكه مطلوبترين حالت پلكان از نوع ضربدري و يا رفت و برگشت مي باشد .

 

ویرایشگر: حامد اصغری

 

نظرات شما عزیزان:

برچسب‌ها: نکات کلیدی در ساخت آپارتمان, ایمنی ساختمان ها, راه های خروج آتش نشان از حریق,